دتکتور دود چیست؟

آتش‌سوزی از جمله حوادث ویران‌کننده‌ای‌ است که همواره تبعات جبران‌ناپذیری به همراه داشته است. خوشبختانه با پیشرفت علم و ساخت وسایلی به نام دتکتور دود می‌توانیم جلوی وقوع آتش‌سوزی را قبل از گسترش آن بگیریم. اقدام به‌موقع در هنگام آتش‌سوزی به میزان زیادی جلوی تلفات و خسارات آن را می‌گیرد. به محض اینکه دزدگیر اماکن فعال شوند؛ افراد می‌توانند به صورت ایمن محل را ترک کنند. همچنین اگر تجهیزات موجود در محل آتش‌سوزی کافی نبود و مهار آتش سخت شد، مأموران آتش‌نشانی به موقع خواهند رسید.

بعضی از دتکتورها تنها با ایجاد آلارم ساکنین را از وقوع آتش مطلع می‌کنند و بعضی دیگر با تشخیص علائم دود، شعله، حرارت و… شروع به ارسال سیگنال به ایستگاه‌های آتش‌نشانی محلی می‌کنند. مسلماً نوع دوم هوشمندانه‌تر است و تأخیر کمتری در اعلام گزارش دارد. در این مقاله با ما همراه باشید تا آشکارساز دود، کاربردهای این دتکتور و چگونگی عملکرد آن را با هم بررسی کنیم.

دتکتور چیست؟

دتکتورها یا آشکارساز همان وسایلی هستند که می‌توانند، وقوع یک رویداد مشخص را به‌سرعت تشخیص دهند. مثلا دتکتورهای حرکتی حساس به حرکت بوده، دتکتورهای گاز حساس به نشت گاز هستند و دتکتورهای دود و حرارت حساس به دما و دود در محیط.

در اکثر مواقع آتش‌سوزی‌ها به‌آرامی اتفاق می‌افتند و معمولاً زمانی افراد متوجه خواهند شد که مهار آتش کار آسانی نیست. دتکتورها کمک می‌کنند تا بتوانید قبل از بزرگ شدن آتش، آن را مهار کنید. دستگاه‌های کوچک دتکتور یا آشکارساز دود، که معمولاً بر روی سقف نصب می‌شوند، می‌توانند با استفاده از سنسورهای حساسی که دارند، قبل از گسترش و غیرقابل‌کنترل شدن آتش، با تشخیص اولین علائم، وقوع آن را تشخیص دهند.

دتکتورهای اعلام حریق، بر اساس اینکه نسبت به کدام مشخصه آتش حساسیت نشان می‌دهند؛ نام‌گذاری شده‌اند. مثلاً سنسور یا دتکتور دود (Smoke Detector)، دتکتور شعله (Flame Detector)، دتکتور حرارت (Heat Detector)، دتکتور گاز (Gas Detector) و دتکتورهایی که به صورت ترکیبی از دو یا چند سنسور کار می‌کنند. دتکتورها از اجزا اصلی در ساخت سیستم اعلام حریق هستند و یکی از تجهیزات ضروری ساختمان به شمار می‌آیند. اعلام حریق به وسیله تجهیزات مختلف مانند آژیرها و یا چراغ‌های هشداردهنده صورت می‌گیرد.

دتکتور دود سیستم اعلام حریق چگونه کار می‌کند؟

دتکتورهای دود، از جمله متداول‌ترین آشکارسازهای سیستم اعلام حریق می‌باشند. دتکتورهای دود نسبت به دتکتورهای حرارتی، سرعت عمل و سطح پوشش بالاتری دارند به همین علت کاربرد زیادی دارند. دتکتور دود بر اساس نوع عملکرد به چهار دسته تقسیم می‌شود:

دتکتور دود نوری:

این دسته از دتکتورها با استفاده از اصل پراکندگی نور، دود را تشخیص می‌دهند. دتکتور دود نوری از یک سلول نوری یا تله‌ی نوری (cell) و یک منبع تولیدکننده نور، لنز یا عدسی و یک فتودیود تشکیل شده‌اند. لنز در دتکتور دود به منظور تنظیم تابش نور داخل محفظه استفاده می‌شود. در بعضی از دتکتورهای دود از سنسورهای فتوالکتریک یا عکس الکتریکی نیز استفاده می‌کنند.

دتکتور دود به نحوی ساخته شده است که در صورت طبیعی و شرایطی که آتش‌سوزی اتفاق نیفتاده باشد، پرتوهای نور از مقابل دتکتور عبور می‌کنند و در سلول‌های تعبیه‌شده قرار می‌گیرند. اما در زمانی که آتش‌سوزی اتفاق می‌افتد، ذرات دود در هوا معلق می‌شوند. دتکتور دود با ارسال پیام به مرکز کنترل یا دستگاه مرکزی، وقوع حریق را اعلام می‌کند.

دتکتور دود یونیزه:

نوع دیگری از دتکتور دودی، به نام دتکتور دودی یونیزاسیون نامیده می‌شود که دارای یک محفظه مرتبط با هوای باز می‌باشد. فضای داخلی محفظه از طریق یک منبع رادیواکتیو یونیزه می‌شود. یونیزاسیون مرحله‌ای است که مولکول‌های هوا به یون‌های مثبت و الکترون‌های منفی تبدیل می‌شوند. درصورتی‌که یک ولتاژ بین این محفظه برقرار شود، یون‌ها به‌طرف صفحه با قطب مخالف حرکت می‌کنند. حرکت یون‌های مثبت به سمت الکترون‌های منفی و حرکت الکترون‌های منفی به سمت یون‌های مثبت، موجب تولید جریان الکتریکی می‌شود. چنانچه دود در این محفظه وارد شود میزان جریان الکتریسته کاهش میابد و باعث فعال شدن دتکتور دود یونیزاسیون می‌شود.

مزیت بزرگ این دتکتور این است که سرعت عمل بسیار بالایی دارد و به همین علت حریق‌هایی که در مراحل ابتدایی خود هستند به‌راحتی توسط این دتکتورها قابل شناسایی است. اما همین حساسیت و سرعت عمل بالا، موجب بروز آلارم‌های کاذب می‌شود. مخصوصاً اگر دتکتور دود یونیزه را در مکان‌هایی نصب کنید که در معرض وزش باد، رطوبت و گردوغبار قرار گیرد؛ تعداد هشدارهای کاذب افزایش میابد که این نکته هم از معایب این مدل دتکتور دودی محسوب می‌شود.

دتکتور دودی فتوالکتریک:

از رایج‌ترین دتکتورهای مورد استفاده در سیستم اعلام حریق، دتکتور دودی فتوالکتریک می‌باشد. این مدل از آشکارساز دود از اصل مسدودسازی مسیر نور و یا پراکندگی نور استفاده می‌کند. در داخل محفظه دتکتورهای دودی فتوالکتریک یک دستگاه تولیدکننده نور که معمولاً LED است، استفاده می‌کنند. زمانی که دود وارد این دستگاه شود، شدت نور کاهش میابد و به‌این‌ترتیب آشکارساز دود فعال می‌شود.

از جمله مزایای دتکتور فتوالکتریک این است که با تولید هشدارهای سریع و به‌موقع می‌تواند آتش‌سوزی‌های آهسته با حرارت کم و حساسیت بالا به ذرات مرئی دود را به راحتی تشخیص دهد. البته درصورتی‌که در مکان‌هایی که آلودگی زیاد باشد نصب شوند به مرور زمان حساسیت آنها کم خواهد شد و کارایی خود را از دست می‌دهند.

دتکتور دودی خطی:

بیم دتکتور خطی به نام‌های دتکتور فتوالکتریک خطی و یا اشعه‌ای نیز شناخته می‌شود. این مدل از دتکتور دودی با استفاده از امواج مادون قرمز و سیگنال‌های گیرنده و فرستنده که از طریق دو دستگاه ارسال می‌شوند، کار می‌کنند. این مدل از دتکتور فضاهای بزرگ را به راحتی پوشش می‌دهد. در زمان‌هایی که آتش‌سوزی رخ نداده باشد، میزان مشخصی از امواج مادون قرمز بین دو دستگاه گیرنده و فرستنده تبادل می‌شود اما در هنگام وقوع آتش‌سوزی، مسیر امواج بسته می‌شود. بدین ترتیب دتکتور فعال می‌شود. از این مدل دتکتور دودی می‌توان برای سوله‌ها، سالن‌های کنفرانس و کارخانه‌ها نیز استفاده کرد.

دتکتورهای دود مورد استفاده در سیستم امنیت اماکن رابین، از این نوع هستند.

کاربرد دتکتور دود

دتکتور دود در جاهایی که آتش‌سوزی منجر به تولید دود می‌شوند کاربرد دارد. دتکتور دود در خانه‌ها به خوبی کاربرد دارد چراکه سقف خانه‌ها خیلی بلند نیست و اسموک دتکتور قادر به تشخیص به موقع دود خواهد بود.

اسموک دتکتور در محیط‌هایی که آلودگی و گردوغبار کمی وجود دارد، مانند اتاق خواب‌ها، مساجد، فروشگاه‌ها، اتاق برق، هتل‌ها، بیمارستان‌ها، کتابخانه‌ها و دفاتر کار استفاده می‌شود. در سوله‌ها و مراکز صنعتی که سقف‌های بلندی دارند، نصب سنسور تشخیص دود در سقف کار معقولی نیست. در این مکان‌ها فاصله‌ی دود تا سنسور زیاد می‌شود، بنابراین تا زمان رسیدن دود به دتکتور، آتش‌سوزی به میزان زیادی گسترش یافته و مهار آن سخت می‌شود. ضمن اینکه دتکتورهای دودی در محیط‌هایی که در معرض جریان هوای باز قرار گیرند؛ بر عملکرد آنها تأثیر منفی می‌گذارد. همچنین از دتکتور دود معمولا در آشپزخانه‌ها استفاده نمی‌شود؛ در آشپزخانه منازل اصولا از دتکتور حرارتی استفاده می‌کنیم و در دیگر نقاط منزل، دتکتور دود نصب می‌شود.

بنابراین دتکتور دود در این مکان‌ها کاربرد ندارد:

• در مکان‌هایی که آتش‌سوزی به علت ذوب شدن مواد و بدون دود اتفاق می‌افتد.

• مکان‌های صنعتی که دود زیادی در هوا معلق است.

• در آشپزخانه‌ها و مکان‌هایی که آلودگی و رطوبت زیادی وجود دارد.

• در مکان‌هایی که ارتفاع بیش از ۱۰ متر باشد.

• اتاق بویلرها و ژنراتورها

ترکیب دتکتور دود و مونوکسید کربن

هر سال با شروع شدن فصل زمستان و روشن شدن بخاری‌ها، گزارش‌هایی از مرگ افراد به وسیله‌ی گاز مونوکسید کربن می‌شنویم. جای تعجب است که تنها با نصب یک آشکارساز، می‌توان جان انسان‌های زیادی را نجات داد. Smoke Detector، با سنسورهای دیگر ترکیب می‌شود و در سیستم اعلام حریق نقش مهمی را ایفا می‌کند.

یکی از کاربردهای مهم دتکتور دود در ترکیب با سنسور تشخیص مونوکسید کربن می‌باشد. هر آشکارساز دود و مونوکسید کربن، به طور دقیق آزمایش می‌شود تا اطمینان حاصل کنند که این دستگاه‌ها شما و خانواده شما را ایمن نگه می‌دارند. برای تست آشکارساز دود، زمانی که دود به میزان کافی در هوا باشد، صدای هشدار دتکتور دود فعال می‌شود و یا در نوع پیشرفته آن با مرکز آتش‌نشانی ارتباط برقرار می‌کند. برای آشکارسازهای مونوکسید کربن، آنها را در برابر میزان کم CO (در ۱۰۰ قسمت در میلیون) و سطح بالای CO (در ۴۰۰ پی‌پی‌ام) آزمایش می‌کنند. آشکارسازهای ترکیبی هر دو آزمایش را پشت سر می‌گذارند.

انواع آشکارساز دود و کربن مونوکسید

آشکارسازهای ترکیبی از فن‌آوری‌های یونیزاسیون یا فوتوالکتریک و تشخیص مونوکسید کربن برای محافظت در برابر دود و CO استفاده می‌کنند. دتکتورهای ترکیبی به شکل معمولی (بدون اتصال به اینترنت) و “هوشمند” در دسترس هستند. شما می‌توانید آشکارسازهای دود مستقل و آشکارسازهای مونوکسید کربن و همچنین دتکتور ترکیبی دود و مونوکسید کربن به شکل هوشمند پیدا کنید. هر سه نوع آشکارساز انواع مستقل و به هم پیوسته را ارائه می‌دهند.

دتکتورهای هوشمند از طریق یک اپلیکیشن به همراه جزئیات اضافه نمایش داده می‌شوند. این ویژگی‌ها شامل دریافت هشدار از طریق تلفن همراه، در مورد دود و CO می‌باشد. پس حتی زمان‌هایی که در منزل نیستید هم می‌توان کنترل اوضاع را در دست داشت. دزدگیر اماکن رابین قابلیت اتصال و پشتیبانی از این نوع دتکتورها را دارا بوده و کلیه هشدارها و اطلاعات را از طریق اینترنت یا تماس تلفنی منتقل می‌کند.

آیا همه خانه‌ها به دتکتور نیاز دارند؟

آشکارسازهای دود در تمام خانه‌ها ضروری است و سنسورهای مونوکسید کربن برای هر خانه‌ای که با وسایل تولیدکننده آتش کار می‌کنند مانند بخاری، آبگرمکن، اجاق پخت‌وپز و شومینه، لازم است. حتی آنهایی که در خانه‌های تمام برقی زندگی می‌کنند بهتر است آشکارساز مونوکسید کربن را نصب کنند، زیرا CO می‌تواند از داخل یک گاراژ به داخل خانه وارد شود. نصب حداقل یک آشکارساز در هر طبقه ضروری است. تعداد دتکتورهای دود و مونوکسید کربن مورد نیاز بسته به اندازه و تعداد اتاق‌های ساختمان، متفاوت است. ممکن است یک خانه به تعداد کمتری از آشکارسازها و یک ساختمان به تعداد بیشتری احتیاج داشته باشد.

دتکتور دود بی‌سیم

بعضی از دتکتورها با برق کار می‌کنند و بعضی دیگر برای فعال شدن به باتری نیاز دارند. درصورتی‌که جریان الکتریسیته در دتکتورها قطع شود نمی‌توانند به خوبی واکنش نشان دهند. از طرفی سنسور دود متصل به جریان برق، هنگام قطع شدن برق از کار می‌افتد. به همین دلیل بایستی دتکتور دودی که با جریان برق مستقیم کار می‌کند، بتواند در صورت لزوم از باتری نیز استفاده کند. همچنین دتکتورهای بی‌سیم بدون نیاز به اتصال مستقیم به کنترل پنل مرکزی، از طریق اینترنت می‌توانند هشدارها و اطلاعات را ارسال کنند. این نوع دتکتورها IP بوده و هرکدام با مشخصه منحصربفردی در اپلیکیشن دزدگیر اماکن رابین قابل شناسایی و کنترل هستند.

دتکتور دود بی‌سیم مدل RSD-118، (Wireless Smoke Detector) یک سنسور دود بی‌سیم از لوازم جانبی سیستم امنیتی رابین است. اندازه این دتکتور دود ۱۰۷ میلی‌متر در ۳۴ میلی‌متر و با وزن تقریبی ۹۸.۷ گرم می‌باشد. حساسیت دود در این سنسور در سطح استاندار UI 217 / 3.2%/feet و دارای چراغ مادون قرمز فوتوالکتریک است. این مدل از دتکتور ضد گردوغبار، ضد آفات، ضد تداخلات مغناطیسی و لرزش می‌باشد.

دتکتور دود بی‌سیم در صورت ضعیف بودن باتری هر ۲ ساعت از طریق بیزر سنسور و ارسال سیگنال وضعیت در هر ۵ یا ۶۵ ثانیه، اطلاعات را به پنل مرکزی ارسال می‌کند. با توجه به اینکه در اکثر آتش‌سوزی‌ها (تنها در بعضی از فرآیندهای شیمیای آتش‌سوزی منجر به تولید دود نمی‌شود) دود یکی از پیامدهای اصلی آتش‌سوزی است، استفاده از دتکتور دود در اکثر اماکن اعم از اداری، تجاری، مسکونی و غیره امکان‌پذیر است از طرف دنیای هوشمند آرشین به شما پیشنهاد می شود.