دتکتور گاز چیست و در چه مکان‌هایی کاربرد دارد؟
در محل‌هایی که احتمال نشت گاز وجود دارد، خطراتی زیادی جان و مال افراد را تهدید می‌کند. در این مکان‌ها گازهای سوختنی قابل اشتعال مانند CNG، استفاده می‌شود که به راحتی مشتعل می‌شوند. در محیط منزل نیز امکان نشت گاز از شوفاژخانه‌ها و وسایل گازسوز خانه وجود دارد. دتکتور گاز به منظور تشخیص گازهای خطرناک در محیط طراحی شده‌اند. در صورتی که میزان گاز موجود در هوا از حد مجاز تعریف‌شده در سیستم بالاتر برود، هشداردهنده نشت گاز یا همان دتکتور گاز، سیگنال اعلام خطر را به کنترل پنل مرکزی ارسال می‌کند.
نشت گاز چه در محیط خانه و چه در مراکز صنعتی، فاجعه به بار می‌آورد. متأسفانه اکثر اوقات افراد تصور می‌کنند که با تکیه بر حس بویایی خود می‌توانند به موقع متوجه نشت گاز شوند؛ اما در واقعیت اینطور نیست. اکثر اوقات غلظت گازها در یک مکان به اندازه‌ای است که منجر به انفجار، گازگرفتگی و آتش‌سوزی می‌شود. اندازه‌گیری میزان غلظت گاز، به صورت دستی خطاهای زیادی دارد و لحظه‌ای است؛ اما با یک وسیله‌ی کوچک و سبک به نام دتکتور گازی به صورت خودکار و همیشگی انجام می‌شود. در این مقاله به بررسی دتکتور گاز و چگونگی کارکرد دتکتور گازی می‌پردازیم.
دتکتور گازی چیست؟
دتکتور گاز وسیله‌ای است که وجود گازهای قابل اشتعال و سمی در فضا را شناسایی می‌کند. این وسیله جزء تجهیزات ایمنی در ساختمان‌ها و مراکز صنعتی است که به کمک آن می‌توان نشت گاز را به سرعت تشخیص داد. دتکتور گاز غلظت غیرعادی گاز را به سرعت تشخیص داده و بلافاصله به سیستم‌های کنترلی اعلام می‌کند. دتکتورهای گاز دارای استانداردها و گواهینامه‌های مختلف از سازمان‌های صدور گواهینامه صنعت می‌باشند.
دتکتور گاز هوشمند
در دتکتورهای هوشمند گازی، تغییرات چگالی گاز توسط مبدل به جریان ۲ الی ۲۰ میلی‌آمپری تبدیل می‌شود و با یک کابل سه سیمه به منظور اندازه‌گیری و کنترل به مرکز اصلی ارسال می‌گردد. سنسور نشت گاز با مانیتورینگ گازهای خطرناک، اکسیدکننده، سمی و قابل انفجار سیستم‌های اعلان را مطلع می‌کند تا به‌وسیله‌ی دستگاه‌های اطلاع‌رسان سمعی، بصری و در بعضی از مواقع ویبراتور و یا لرزاننده، افراد را مطلع کنند. سیستم‌هایی با دتکتور گازی هوشمند به گونه‌ای طراحی شده‌اند که می‌توانند بعد از تشخیص خطر، به سیستم‌های تهویه متصل شوند. البته در صورت زیاد بودن میزان غلظت گازهای پخش‌شده در محیط، آژیر خطر به صدا درمی‌آید. انواع سنسور نشت گاز با توجه به تکنولوژی به کار رفته جهت شناسایی گازها، عبارتند از:
• دتکتور گازی با تکنولوژی مادون قرمز (IR)
• سنسورهای کاتالیستی
• دتکتوز گازی الکتروشیمیایی
دتکتور گاز چگونه کار می‌کند؟
دتکتور گازی با کمک سنسورهای نشت گاز گه در سیستم آن تعبیه شده است، امواج مافوق صوت، الکتروشیمیایی یا نیمه‌هادی غلظت زیاد گازها را تشخیص می‌دهند. این دتکتور با استفاده از امواج مادون قرمز قادر به شناسایی این امواج می‌باشد. دتکتور گاز، بر اساس اندازه‌گیری غلظت گاز موجود در هوا و مقایسه‌ی آن با غلظت مجاز، نشت گاز را شناسایی می‌کند و از طریق وسایل هشداردهنده، به افراد آن محدوده، هشدار می‌دهد. اگر میزان غلظت به حد نرمال و طبیعی خودش بازگردد، دتکتور خاموش می‌شود. اگر دتکتور گازی خاموش نشود و یا بعد از یک بار فعال شدن مجدداً آن را برای دفعات بعد تنظیم نکنند، دتکتور گاز، سیگنال و آژیرهای خود را بعد از ۱۲ دقیقه غیرفعال کرده و به صورت طبیعی به کار خود ادامه می‌دهد.
نقش دتکتور گاز در خانه هوشمند
بعضی از گازهای قابل اشتعال که در تماس با آتش و گرمای زیاد به سرعت شعله‌ور می‌شوند، خوشبختانه در منازل وجود ندارند. می‌شود گفت تنها گاز خطرناک همین گازهای شهری می‌باشند که در اجاق‌گاز خانه‌ها و بخاری‌ها کاربرد دارند. عدم سوخت کامل این گاز، که به گاز شهری معروف هستند؛ موجب تولید گاز مونواکسید کربن یا co می‌شود.
این گازها درصورتی‌که ساعت‌ها در محیط بدون تهویه نشت کنند می‌توانند حادثه‌ساز شوند. زمانی که غلظت گاز دی اکسی کربن در هوا زیاد شود، با یک جرقه کوچک منجر به انفجار می‌شود. این گاز بدون رنگ و بو می‌باشد. به همین علت قربانیان این گازها را مرگ خاموش می‌نامند.
دتکتور گازی در خانه‌های هوشمند، قابلیت تشخیص این گاز را داشته و به سیستم کنترل مرکزی اعلام می‌کند. دستگاه نشت گاز از جمله دستگاه‌های ایمنی و محافظتی در خانه است که مهم‌ترین مزیت آن نجات جان افراد است.
سیستم کنترل مرکزی در خانه‌های هوشمند، اگر کسی در خانه باشد بلافاصله به‌وسیله‌ی وسایل هشداردهنده، ساکنین خانه را مطلع می‌کند و اگر کسی در خانه نباشد باز هم می‌توانند از طریق تلفن همراه و در هر جایی که باشند، متوجه نشت گاز در منزل شوند. به‌این‌ترتیب هنگام ورود به منزل، با توجه به این موضوع که نشت گاز در خانه اتفاق افتاده، نکات ایمنی نظیر روشن نکردن چراغ‌ها یا فندک را در نظر داشته و شروع به تهویه‌ی فضای خانه می‌کنند. در بعضی مواقع ممکن است تشخیص منبع نشت گاز زمان زیادی ببرد. دتکتور گاز، میزان غلظت گاز در محیط را مرتباً اندازه‌گیری می‌کند و تا زمان رسید به حد مجاز این کار را ادامه می‌دهد.
اقداماتی نظیر قطع گاز ورودی خانه، باز کردن پنجره، تماس با آتش‌نشانی یا هر شماره ضروری ذخیره‌شده در سیستم، قطع جریان برق به منظور عدم ایجاد جرقه در تجهیزات الکترونیکی و یا هر سناریوی تعریف‌شده در سیستم کنترل پنل خانه‌ی هوشمند، از جمله کارهایی است که به صورت اتوماتیک و بدون نیاز به حضور افراد انجام می‌شود.
کاربردهای دتکتور گازی:
بیشترین استفاده دتکتور گاز در موتورخانه، شوفاژخانه و آشپزخانه‌ها می‌باشد که ممکن است به صورت ناخواسته شعله گاز خاموش شود و ساعت‌ها گاز در هوا پخش شود. در شوفاژخانه‌ها نیز ممکن است بر اثر نشت گاز مونوکسید کربن در محل اتصالات و یا شکستگی لوله‌ها، اتفاقات ناگواری روی دهد که استفاده از دتکتور گاز به راحتی ساکنین را مطلع می‌کند.
دتکتور گاز در صنایع مختلف نیز کارایی‌های فراوانی دارد چرا که علاوه بر نجات جان انسان‌ها، میلیاردها تومان سرمایه را از خطر نابودی نجات می‌دهد. گازهایی نظیر استلن، آمونیاک، هیدروژن، گاز مایع یا ال پی جی که استفاده از آنها در مراکز صنعتی رایج است. لازم به ذکر است که دتکتورها در این مکان‌ها نیز کارایی دارند.
از دیگر موارد کاربرد دتکتور گاز می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
پارکینگ‌ها و تونل‌های زیرزمینی
دودهای سمی اتومبیل‌ها از مونوکسید کربن و دی اکسید نیتروژن است که در صورت زیاد بودن در محیط می‌تواند منجر به آتش‌سوزی مهیبی شود. چنانچه فن‌های این‌گونه فضاها به مشکل برخورده باشد و به درستی کار تهویه را انجام ندهد نیاز به سنسور نشت گاز است تا بتوان میزان غلظت غیر نرمال در این مکان‌ها را تشخیص داد.
آشپزخانه‌های صنعتی
بعضی از کارخانه‌ها در مکان‌های خیلی دور و در مناطقی که گازکشی شهری وجود ندارد، ساخته می‌شوند. به همین علت از کپسول‌های گاز برای پخت‌وپز استفاده می‌شود. محتویات این کپسول‌ها عموماً از بوتان و پروپان است. به منظور حفظ ایمنی افراد بهتر از دتکتور گاز استفاده شود. سنسور نشت گاز در این محیط‌ها، در نزدیکی هودها نصب می‌شود تا در سریع‌ترین زمان ممکن نشت گاز را تشخیص دهد.
صنایع شیمیایی و آزمایشگاه‌ها
در آزمایشگاه‌ها انبارهایی جهت نگهداری مواد خام وجود دارد. بعضی از این مواد، گازهای سمی و قابل اشتعال است. همچنین در آزمایشگاه‌ها که روزانه با انواع گازهای خطرناک سروکار دارند، استفاده از دستگاه‌ها تشخیص گاز به صورت لحظه‌ای کار حرفه‌ای نیست و بهتر است از دتکتور گاز در این محیط‌ها استفاده شود تا بتوان به صورت تمام‌وقت از غلظت گاز موجود در فضا اطمینان داشت.
استخرها
استفاده از گاز اُزون به همراه کلر و بروم، جهت ضدعفونی کردن استخرها امری طبیعی است. اما اگر بر اثر یک اشتباه غلظت این گاز در محیط استخر بیشتر از حد طبیعی شود، مسمومیت ایجاد می‌کند. بنابراین استفاده از یک دتکتور گاز یا سنسور نشت گاز در این محیط‌ها لازم است.
یکی از اخبار همیشگی با شروع فصل سرما مربوط به خانه‌هایی است که وسایل گازسوز آنها به خوبی کار نکرده و جان چندین نفر را گرفته. خانه‌های نوسازی که به علت نصب نادرست لوله بخاری و یا استاندارد نبودن تهویه‌ی شومینه‌ها، تمامی افراد خانه را به کام مرگ کشاند.
امیدواریم که با همه‌گیر شدن استفاده از این امکانات و تجهیزات، چنین گزارش‌های ناراحت‌کنننده‌ای در هیچ جای کشورمان نداشته باشیم. دتکتور گاز وسیله‌ای کوچک و ارزان‌قیمت است که می‌تواند افراد را از خطر نشت گاز مطلع کند.